مراکز تصفیه آب کشور
آشنایی با مهمترین تصفیهخانههای آب در ایران
توسعه‌ی شبکه‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب در ایران طی سه دهه‌ی گذشته سرعت گرفته است. بر اساس آمار وزارت نیرو، بیش از ۲۵۸ تصفیه‌خانه فاضلاب در سطح کشور فعال‌اند که روزانه حدود شش میلیون مترمکعب پساب را تصفیه می‌کنند. به این ترتیب، نزدیک به ۵۳ درصد از مشترکان آب (حدود ۹ میلیون مشترک) به شبکه‌ی جمع‌آوری فاضلاب متصل هستند و از این تعداد، ۵٫۷ میلیون مشترک در تهران زندگی می‌کنند.
این رشد کمی البته با چالش‌هایی نیز همراه است؛ هنوز بخش بزرگی از فاضلاب شهرهای بزرگ بدون تصفیه‌ی کامل به رودخانه‌ها یا آبگیرها تخلیه می‌شود، بخشی از شبکه‌های جمع‌آوری فرسوده‌اند و در مناطق کم‌برخوردار، ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها کفاف رشد جمعیت را نمی‌دهد. با این‌حال، اجرای پروژه‌های عظیم در چند شهر بزرگ کشور نشان می‌دهد که کشور در مسیر توسعه‌ی زیرساخت‌های پایدار در این حوزه گام برداشته است.
دسترسی سریع
تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران؛ قلب صنعتی تصفیه کشور
تاریخچه و ظرفیت
تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران که در شهرری واقع شده، به‌عنوان بزرگ‌ترین تصفیه‌خانه فاضلاب کشور شناخته می‌شود. این مجموعه از هشت واحد یا مدول تشکیل شده است. بنا بر گزارش پورتال وزارت نیرو، در حال حاضر شش واحد به ظرفیت ۶۷۵ هزار مترمکعب در شبانه‌روز در مدار بهره‌برداری است و جمعیتی حدود ۳٫۳۵ میلیون نفر را تحت پوشش دارد. با تکمیل واحدهای ۷ و ۸، ظرفیت پذیرش فاضلاب به ۸۳۰ هزار مترمکعب و جمعیت تحت پوشش به ۴٫۲ میلیون نفر خواهد رسید.
خبرگزاری عصرپرس در گزارش بازدید وزیر نیرو از واحدهای ۷ و ۸ عنوان کرده است که این واحدها هرکدام ظرفیت ۲۳۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز دارند و با بهره‌گیری از فرآیند لجن فعال پیشرفته قادر به حذف نیتروژن و فسفر هستند. این فازها آخرین حلقه‌ی تکمیل‌کننده‌ی این تصفیه‌خانه به شمار می‌روند و در سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری کامل رسیدند. هدف از اجرای این طرح‌ها، ارتقای سطح بهداشت عمومی، جلوگیری از آلودگی آب‌های زیرزمینی و تامین آب کشاورزی و تغذیه‌ی مصنوعی آبخوان‌های ورامین است.
فناوری و ویژگی‌ها
فرآیند اصلی این تصفیه‌خانه بر پایه‌ی سیستم لجن فعال با حذف نیتروژن و فسفر (A₂O) بنا شده است. این فرآیند ترکیبی از مراحل هوادهی، نیتریفیکاسیون و آنوکسیک است و سبب کاهش چشمگیر مواد مغذی از پساب خروجی می‌شود. همچنین برای کاهش تولید لجن مازاد و کاهش مصرف انرژی از سیستم‌های هوادهی با کارایی بالا بهره گرفته می‌شود. قابل توجه است که این مجموعه دارای نیروگاه بیوگاز است که سالانه حدود ۴۴ گیگاوات ساعت برق و ۱۴۰ تراژول انرژی حرارتی تولید می‌کند . این انرژی از گازهای متان حاصل از تصفیه فاضلاب تأمین شده و نه تنها نیاز داخلی مجموعه را تا حدود ۷۰ درصد برطرف می‌کند ، بلکه در کاهش انتشار ۲۰۰ هزار تن گاز گلخانه‌ای نقش ایفا می‌کند. بدین ترتیب، تصفیه‌خانه جنوب تهران نمونه‌ای موفق از مدیریت هم‌زمان پساب و انرژی به شمار می‌رود.
اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی
آب تصفیه‌شده‌ی این مجموعه عمدتاً به شبکه‌ی آبیاری دشت ورامین منتقل می‌شود و حدود ۹۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی را آبیاری می‌کند. همچنین لجن‌های حاصل پس از تثبیت، به‌عنوان کود آلی در مزارع استفاده می‌شوند . احداث واحدهای جدید علاوه بر بهبود کیفیت محیط‌زیست، فرصت اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای بیش از سه هزار نفر ایجاد خواهد کرد . این پروژه همچنین نمونه‌ای از مشارکت دولت و بخش خصوصی در تأمین مالی است؛ منابع مالی از محل اعتبارات دولتی، قبوض آب و پشتیبانی صندوق توسعه ملی تأمین شده است.
تصفیه‌خانه فاضلاب غرب تهران (فیروزبه‌رام)
مشخصات و ظرفیت
تصفیه‌خانه غرب تهران که با نام فیروزبه‌رام شناخته می‌شود، دومین پروژه‌ی عظیم فاضلاب در پایتخت است. بر اساس گزارش خبرگزاری ایرنا، این طرح شامل شبکه‌ای به طول ۱۷۰۰ کیلومتر و تونلی به طول ۱۲ کیلومتر است که با ظرفیت ۶٫۵ متر مکعب در ثانیه به بهره‌برداری رسیده و از مدرن‌ترین استانداردهای جهانی تبعیت می‌کند . این تصفیه‌خانه جمعیت ۲٫۱ میلیون نفر در ۱۱ منطقه‌ی غربی تهران را پوشش می‌دهد و می‌تواند پسابی با بهترین کیفیت زیست‌محیطی تولید کند. فرآیند مورد استفاده در فیروزبه‌رام لجن فعال با فرآیند A₂O است که قابلیت حذف نیتروژن و فسفر را دارد.
نوآوری‌ها و مزایا
یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد این تصفیه‌خانه، تولید حدود شش مگاوات برق از گازهای زیستی است که نیاز انرژی بخشی از مجموعه را تأمین و مازاد آن را وارد شبکه می‌کند. به‌گفته‌ی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، بهره‌برداری از این پروژه سبب می‌شود ۱۳۰ حلقه چاه که معادل ظرفیت سد لتیان است از مدار خارج شوند و تعادل‌بخشی به منابع آب زیرزمینی تسهیل شود. این طرح با هزینه‌ای بالغ بر ۹ هزار میلیارد تومان از محل منابع داخلی وزارت نیرو و بانك توسعه اسلامی اجرا شده و با وجود تحریم‌ها در مدت ۴ سال به بهره‌برداری رسیده است.
اهمیت اجتماعی
فیروزبه‌رام، علاوه بر ارتقای کیفیت آب و جلوگیری از فرونشست اراضی، به‌عنوان یک نماد مهندسی نوین در حوزه‌ی آب و فاضلاب شناخته می‌شود. این پروژه با بهبود تصفیه پساب، امکان تأمین آب آبیاری فضای سبز شهر و باغ‌ها را فراهم کرده و نقش مهمی در کاهش برداشت از منابع زیرزمینی و جلوگیری از آلاینده‌های شیمیایی ایفا می‌کند.
اجرای پروژه‌های عظیم در چند شهر بزرگ کشور نشان می‌دهد که کشور در مسیر توسعه‌ی زیرساخت‌های پایدار در این حوزه گام برداشته است.
تصفیهخانههای فاضلاب مشهد
پلن مشهد: از خین‌عرب تا پوشش ۲۶۳ هزار مترمکعبی
مشهد، دومین شهر پرجمعیت ایران، سال‌ها با کمبود امکانات تصفیه فاضلاب مواجه بود. نخستین گام بزرگ در این زمینه احداث تصفیه‌خانه خین‌عرب با فناوری راکتور ناپیوسته متوالی (SBR) بود که دارای ظرفیت ۲۱۱ هزار مترمکعب در شبانه‌روز است؛ فاز نخست آن ۸۳ هزار مترمکعب در روز پساب را تصفیه می‌کند و در مجموع ظرفیت تصفیه در مشهد را به ۲۶۳ هزار مترمکعب در روز رسانده است. برنامه‌ریزی شده است که این ظرفیت با توسعه‌ی خطوط جمع‌آوری و مدول‌های جدید به ۴۵۰ هزار مترمکعب در روز برسد، زیرا کلان‌شهر مشهد با جمعیت سه میلیون نفری به ظرفیت بیشتری نیاز دارد.
هدف‌های زیست‌محیطی و کشاورزی
تصفیه‌خانه خین‌عرب و دیگر مدول‌های مشهد علاوه بر کاهش آلودگی، برای آبیاری ۲۲۰۰ هکتار زمین کشاورزی و فضای سبز شهر برنامه‌ریزی شده‌اند. بهره‌برداری از پساب تصفیه‌شده موجب کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود. مقامات استانی اعلام کرده‌اند که ظرفیت تصفیهخانههای مشهد حدود ۲٫۶ برابر نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته و پوشش شبکه در حال گسترش است.
چالش‌ها و ضرورت توسعه
با وجود افزایش ظرفیت، مشهد همچنان با چالش اتصال مناطق شهری و روستایی به شبکه و تأمین اعتبار برای توسعه‌ی مدول‌های جدید روبه‌رو است. بارندگی کم، استفاده‌ی بیش از حد از منابع زیرزمینی و رشد جمعیت زائران، ضرورت بهره‌گیری از پساب تصفیه‌شده را تشدید می‌کند. برنامه‌های آتی شامل احداث خطوط انتقال جدید، توسعه‌ی سامانه‌های کنترل بوی لجن و ارتقای سیستم‌های پایش آنلاین است.
تصفیه‌خانه فاضلاب تبریز؛ امیدی برای احیای دریاچه ارومیه
ظرفیت و پوشش
تبریز به دلیل همجواری با حوضه‌ی آبریز دریاچه ارومیه، نقشی کلیدی در مدیریت منابع آب این منطقه ایفا می‌کند. خبرگزاری اقتصاد آنلاین گزارش می‌دهد که تکمیل فاز دوم تصفیه‌خانه‌ی تبریز، امکان انتقال چهار مترمکعب در ثانیه (معادل ۱۲۵ میلیون مترمکعب در سال) آب تصفیه‌شده به دریاچه ارومیه را فراهم می‌کند. این پروژه برای جمعیتی یک میلیون نفر طراحی شده است و به گفته‌ی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی، ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و از محل ۲ هزار میلیارد ریال بودجه صندوق توسعه‌ی ملی تأمین مالی شده است.
فاز دوم این طرح ظرفیت فعلی تصفیه‌خانه را که ۱۳۰ هزار مترمکعب در روز است به ۲۰۷ هزار مترمکعب در روز افزایش می‌دهد. این افزایش ظرفیت موجب می‌شود بخش بیشتری از پساب شهر به دریاچه ارومیه منتقل شود و روند احیای دریاچه سرعت گیرد.
فناوری متفاوت
برخلاف بسیاری از تصفیهخانههای کشور که از فرآیند لجن فعال استفاده می‌کنند، در تبریز سیستم هوادهی مرحله‌ای (Step Feed Aeration) به‌کار رفته است؛ در این روش جریان اولیه در چند نقطه وارد حوض هوادهی می‌شود و توزیع یکنواخت‌تر مواد آلی و اکسیژن را تضمین می‌کند. این فناوری بهره‌وری انرژی و کیفیت خروجی را افزایش می‌دهد. همچنین طبق گفته‌های مقامات استانی، ۷ واحد تصفیه فاضلاب دیگر نیز در دست ساخت است که با تکمیل آن‌ها، میزان پساب هدایت شده به دریاچه افزایش خواهد یافت. اکنون حدود ۷۰ درصد مناطق شهری تبریز به شبکه فاضلاب متصل هستند، اما برنامه‌ریزی برای افزایش این پوشش ادامه دارد.
ارتباط با احیای دریاچه
انتقال پساب تصفیه‌شده به دریاچه ارومیه بخشی از پروژه‌ی احیای دریاچه است که باعث افزایش سطح آب این پهنه‌ی آبی و کاهش خطر طوفان‌های نمکی می‌شود. کارشناسان بر این باورند که ورود سالانه ده‌ها میلیون مترمکعب پساب تصفیه‌شده، علاوه بر تأمین بخشی از نیاز آبی دریاچه، می‌تواند به ایجاد رطوبت منطقه‌ای و کاهش پراکنش نمک در هوا کمک کند.
تصفیه‌خانه فاضلاب یزد؛ مدیریت فاضلاب در مناطق خشک
استان یزد یکی از خشک‌ترین مناطق ایران است و مدیریت آب در این استان اهمیت ویژه‌ای دارد. تصفیه‌خانه فاضلاب یزد ظرفیت تصفیه ۲۵۰ لیتر بر ثانیه (معادل حدود ۲۱٬۶۰۰ مترمکعب در روز) را دارد و برنامه‌هایی برای دو برابر کردن این ظرفیت در دست اجراست.
این گزارش همچنین به کمبود آب شرب در استان اشاره می‌کند؛ تقاضای روزانه‌ی آب استان حدود ۲۳۰ هزار مترمکعب است که ۱۲۰ هزار مترمکعب آن از منابع زیرزمینی و مابقی از طریق خطوط انتقال تامین می‌شود. متأسفانه به‌دلیل نشت و هدررفت، ۵۰ هزار مترمکعب آب در روز از دست می‌رود. راه‌اندازی و توسعه‌ی تصفیهخانههای فاضلاب این استان به کاهش فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی و استفاده‌ی مجدد از پساب در صنعت و کشاورزی کمک می‌کند.
دیگر پروژه‌های تصفیه خانه آب و فاضلاب کشور
به‌جز تصفیهخانههای مطرح‌شده، پروژه‌های مهم دیگری نیز در نقاط مختلف کشور اجرا یا در دست ساخت است. تصفیهخانههای غرب و شرق اهواز از جمله این پروژه‌ها هستند که به گفته‌ی مسئولان استانی قرار است ظرفیت تصفیه فاضلاب غرب اهواز را به ۱۴۰ هزار مترمکعب در روز افزایش دهند و با احداث ایستگاه‌های پمپاژ جدید، مشکل سرریز فاضلاب در این کلان‌شهر جنوبی را کاهش دهند. در شرق اهواز نیز طرحی با فناوری SBR برای پوشش ۵۵۰ هزار نفر و ظرفیت ۱۱۲ هزار مترمکعب در روز اجرا شده است. همچنین در استان اصفهان مجموعه‌ای از تصفیهخانههای کوچک‌تر نظیر تصفیه‌خانه شمال، جنوب و ناژوان با ظرفیت‌های ۱۴۰ تا ۲۵۰ لیتر بر ثانیه در حال بهره‌برداری یا احداث‌اند و بخشی از پساب خود را برای آبیاری فضای سبز شهری استفاده می‌کنند. در شهر جدید صدرا در استان فارس نیز تصفیه‌خانه‌ای با ظرفیت پوشش ۸۷ هزار نفر به بهره‌برداری رسیده است. هرچند اطلاعات دقیق‌تر برخی از این پروژه‌ها در دسترس عموم قرار ندارد، اما مجموع این طرح‌ها نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران به ضرورت توسعه‌ی زیرساخت‌های فاضلاب در سراسر کشور واقف‌اند.
تصفیه آب و اهمیت کلرزنی
فرآیندهای متداول
در تصفیهخانههای ایران از فرآیندهای مختلفی استفاده می‌شود. لجن فعال با حذف نیتروژن و فسفر (مانند A₂O) در بسیاری از واحدها، از جمله جنوب و غرب تهران، به‌کار گرفته می‌شود. راکتور ناپیوسته متوالی (SBR) در مشهد و شرق اهواز کاربرد دارد و به دلیل انعطاف‌پذیری برای نوسانات بار هیدرولیکی محبوب است. سیستم هوادهی مرحله‌ای در تبریز نمونه‌ای از فناوری‌های نوین برای افزایش راندمان و کاهش مصرف انرژی است.
صرف‌نظر از نوع فرآیند، یکی از آخرین و مهمترین مراحل تصفیه، گندزدایی یا ضدعفونی پساب پیش از تخلیه به محیط‌زیست یا استفاده‌ی مجدد است. روش‌های مختلفی برای ضدعفونی وجود دارد؛ از استفاده از گاز کلر و محلول‌های هیپوکلریت گرفته تا اشعه‌ی فرابنفش و ازن. در ایران به دلیل هزینه‌ی پایین و کارایی بالا، کلرزنی همچنان متداول‌ترین روش به شمار می‌رود.
چرا کلرزنی ضروری است؟
کلر به عنوان یک اکسیدکننده‌ی قوی، می‌تواند انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها را غیرفعال کند. حضور مقدار اندکی کلر باقی‌مانده در پساب خروجی، به‌عنوان یک سد حفاظتی عمل می‌کند و از رشد مجدد میکروارگانیسم‌ها در مسیر انتقال یا ذخیره‌سازی جلوگیری می‌کند . در تصفیه‌خانه‌هایی که به استفاده‌ی مجدد پساب در کشاورزی یا تغذیه آبخوان اختصاص دارند، حفظ استانداردهای بهداشتی اهمیت زیادی دارد؛ به همین دلیل تنظیم دقیق دوز کلر و زمان تماس (CT) بر اساس بار آلی و شرایط هیدرولیکی ضروری است.
خدمات شرکت اقیانوس آبی در کلرزنی صنعتی
در این میان، استفاده از سیستم‌های کلرزنی صنعتی پیشرفته، کیفیت گندزدایی را ارتقا می‌دهد و خطرات ناشی از کار با گاز کلر را کاهش می‌دهد. شرکت اقیانوس آبی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین پیمانکاران حوزه‌ی آب در کشور، تجربه‌ای بیش از ۴۵ سال در طراحی و اجرای تصفیه‌خانه‌ها و سامانه‌های ضدعفونی دارد. این شرکت با بهره‌گیری از مهندسان متخصص، مدل‌سازی سه‌بعدی و تحلیل دینامیک سیالات (CFD)، و استفاده از فناوری‌های سبز مانند پمپ‌های اینورتر و کلکتورهای خورشیدی، در پروژه‌های مختلف توانسته است مصرف انرژی را تا ۳۰ درصد کاهش دهد و از استانداردهای بین‌المللی همچون ISPSC و DIN تبعیت کند.
اقیانوس آبی خدمات متنوعی در زمینه‌ی کلرزنی مایع و گازی ارائه می‌دهد:
طراحی و ساخت دستگاه‌های تزریق گاز کلر با سیستم‌های ایمنی پیشرفته برای محافظت از اپراتورها.
نصب دوزینگ پمپ‌های هیپوکلریت سدیم و سامانه‌های کنترل خودکار دوز کلر بر اساس سنسورهای آنلاین و پارامترهای کیفیت آب.
فراهم‌کردن تجهیزات ضدعفونی شیمیایی دیگر (مانند دی‌اکسید کلر) بر حسب نیاز پروژه و استانداردهای محیط‌زیستی.
آموزش و پشتیبانی بهره‌برداران و ارائه‌ی خدمات اضطراری ۲۴ ساعته.
پروژه‌های اجرا شده توسط اقیانوس آبی از تصفیهخانههای کوچک روستایی تا پروژه‌های بزرگ شهری را دربرمی‌گیرد و مفتخریم با تکیه بر اعتماد کارفرمایان و کیفیت بالای خدمات خود، سهم مهمی در ارتقای بهداشت آب کشور داشته باشیم.
چالش‌های صنعت تصفیه خانه آب و فاضلاب در کشور
اگرچه ایران در مسیر توسعه‌ی زیرساخت‌های تصفیه فاضلاب گام‌های بلندی برداشته است، اما چالش‌هایی همچون کمبود منابع مالی، فرسودگی شبکه‌های قدیمی، ورود پساب‌های صنعتی حاوی مواد سمی، و مدیریت لجن‌های تولیدی همچنان پابرجاست. برای رفع این مشکلات، سرمایه‌گذاری پایدار و جذب منابع مالی بخش خصوصی و خارجی ضروری است. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین مانند نانوفیلتراسیون، تصفیه غشایی و تولید انرژی از لجن می‌تواند عملکرد تصفیه‌خانه‌ها را ارتقا دهد.
توسعه‌ی فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف آب و پذیرش استفاده از پساب تصفیه‌شده نیز در میان مردم و کشاورزان اهمیت دارد. بسیاری از کشورها با استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز، چمن‌زارها و حتی تغذیه‌ی آبخوان‌ها، توانسته‌اند فشار بر منابع آب شیرین را کاهش دهند. اجرای طرح‌هایی مانند هدایت پساب تبریز به دریاچه ارومیه یا استفاده از پساب مشهد برای کشاورزی، نمونه‌های موفقی از چنین سیاست‌هایی است.
جمع‌بندی
تصفیهخانههای فاضلاب، در کنار سدها و خطوط انتقال آب، به‌عنوان ستون‌های اصلی مدیریت منابع آب و بهداشت شهری در ایران شناخته می‌شوند. بررسی پروژه‌های جنوب و غرب تهران نشان می‌دهد که چگونه ترکیب فناوری‌های پیشرفته‌ی تصفیه، تولید انرژی از بیوگاز و مدیریت هوشمند شبکه، می‌تواند هم‌زمان پاسخگوی نیاز چند میلیون نفر باشد و به بازچرخانی آب کمک کند. نمونه‌ی مشهد، با افزایش ظرفیت به ۲۶۳ هزار مترمکعب و هدف‌گذاری برای رسیدن به ۴۵۰ هزار مترمکعب در روز، نشان می‌دهد که شهرهای بزرگ دیگر نیز در مسیر توسعه‌ی سریع قرار دارند. پروژه‌ی تبریز که علاوه بر تأمین نیاز شهری، در خدمت احیای دریاچه ارومیه است، نمونه‌ای از نگاه فرااستانی و محیط‌زیستی در طراحی تصفیه‌خانه‌ها محسوب می‌شود.
پست های مرتبط
19 شهریور 1404
کلرزنی صنعتی با بالاترین کیفیت
4.9 (11) معرفی برندها کلرزنی صنعتی با بالاترین کیفیت یکی از قدیمی‌ترین و در عین…
